Opleidingen voor de personeelsleden van de zorgcentra na seksueel geweld

In november 2017 werd in België het project ZSG gelanceerd. In een ZSG, dat zich fysiek nabij de spoedafdeling in een ziekenhuis bevindt, kunnen slachtoffers van seksueel geweld alle mogelijke bijstand krijgen op één plaats. Het personeel, bestaande uit forensisch verpleegkundigen en psychologen, is specifiek opgeleid voor het verlenen van medische, forensische en psychologische hulp aan slachtoffers van seksueel geweld. Zij worden daarbij ondersteund door specialisten, zoals spoedartsen, gynaecologen, urologen, pediaters, geriaters en psychiaters. Indien het slachtoffer dit wenst, kunnen ze op het ZSG eveneens klacht indienen bij een speciaal daarvoor opgeleide zedeninspecteur van de politie. De ZSG zijn 24/7 bereikbaar en het slachtoffer staat er centraal. 

Momenteel zijn er drie ZSG, één in Luik (CHU de Liège), Gent (UZ Gent) en Brussel (UMC Sint-Pieter).

Met het oog op de bestendiging van de bestaande ZSG en de opstart van de nieuwe ZSG, worden er specifiek voor het zorgpersoneel opleidingen georganiseerd.  Op deze website kan u meer informatie vinden over deze opleidingen.

Modules van de opleiding

    • Introductie

      • Introductie van de basisopleiding: doel, doelgroep, programma…
      • Praktische details
      • Introductie van de deelnemers (ronde tafel)

      Seksueel geweld 

      • Definities
      • Prevalentie (inclusief dark number en kwetsbare personen)
      • Mythes over verkrachting en seksueel geweld
      • Enkele verklarende theorieën (dynamiek van geweld, onthulling...)

       

      Doel: Eerste benadering van het onderwerp seksueel geweld, om meer te weten te komen over de cijfers, de theorieën en de onderliggende dynamiek
       

      Seksuologie en seksueel geweld 

      • Taboes
      • Praten over seksualiteit, kennis van het lichaam
      • Comfortabel zijn met het thema
      • Rollenspelen

       

      Doel: Het onderwerp seksualiteit beter begrijpen en er zich comfortabeler bij voelen
       

       

    • Psychologische gevolgen van seksueel geweld
      • Trauma's
      • Acute stress en posttraumatische stressstoornis
      • Dissociatie en stabilisatie
      • Kwetsbare personen
      • Casestudies

       

      Doel: De eerste psychologische reacties van slachtoffers van seksueel geweld leren kennen en er passend op leren reageren

       

      De Zorgcentra na Seksueel Geweld

      • Historiek (Conventie van Istanbul, proefproject, wetenschappelijke studie, nationale uitrol)
      • Eerste benadering ZSG-model:
        • De opmaak (werkgroepen) 
        • Kernpunten (multidisciplinariteit, partnerschappen, slachtoffer centraal, holistische zorg, “huis”, gratis...)
        • De nieuwe functies (forensisch verpleegkundige, leidinggevende ZSG-afdeling, arts-medisch verantwoordelijke, zedeninspecteur) en de rol van elkeen binnen het model
        • Het traject van het slachtoffer binnen het ZSG

       

      Doel: Eerste benadering van het ZSG, de constructie ervan, het ZSG-model
    • Psychologische gevolgen van seksueel geweld: zelfmoord
       
      • Duidelijk kader voor de te volgen reacties op suïcidaal gedrag (face-to-face of per telefoon, e-mail)
      • Praktijk en concrete tools

       

      Doel: De tekenen van suïcidale gedachten kunnen herkennen en op passende wijze reageren op slachtoffers die suïcidale gedachten hebben als gevolg van seksueel geweld.
       
      Communicatietechnieken
       
      • Zorgzame, assertieve en niet gewelddadige communicatie

       

      Doel: Zich comfortabel voelen om te communiceren, ook in crisissituaties
    • De eerste psychologische hulp
       
      • 5 principes
      • Een psychologisch kader bieden om gevoelige kwesties aan te pakken (sekuseel geweld, seksualiteit)
      • Mogelijke ondersteuning van de psycholoog aan de forensisch verpleegkundige
      • Veiligheidsplan
      • Beoordeling van het risico op geweld (tegen anderen/zichzelf)
      • Voor slachtoffers en steunfiguren
      • Casestudies

       

      Doel: De eerste psychologische hulp kunnen aanbieden (volgens het ZSG-model) aan slachtoffers en steunfiguren die zich bij een ZSG melden

    • Seksueel geweld en drugs / alcohol / intoxicatie
       
      • Opsporing
      • Prevalentie
      • Gevolgen
      • Impact op de zorg
      • Bijzondere aandacht voor Black-out

       

      Doel: De verschillende problemen van intoxicatie bij een slachtoffer kunnen opsporen, de mogelijke gevolgen kennen en weten welke impact dit kan hebben voor de zorg binnen het ZSG
       

      Zorg voor slachtoffers met een mentale beperking
       
      • Symptomen en geschiedenis van het slachtoffer
      • Specifieke kenmerken van de zorg
      • Doorverwijzing naar andere organisaties

       

      Doel: Slachtoffers met een mentale beperking kunnen herkennen, weten wat de impact is op de behandeling in het ZSG en naar welke diensten het ZSG hen kan doorverwijzen Bescherming slachtoffer Houding en mogelijke reacties (praktijk)
    • Seksueel geweld in relatie tot het strafrecht in het algemeen
      • Wettelijke definities (aanranding van de eerbaarheid, verkrachting)
      • Begrip toestemming
      • Klacht (procedure bij politie, openbaar ministerie...)
      • Verjaring (vooral voor minderjarige slachtoffers)
      • Onderzoek aan het lichaam
      • Rol van politie en parket

       

      Doel: Een betere kennis verwerven van de basisbegrippen van het strafrecht met betrekking tot het thema seksueel geweld in de acute fase

       

    • Beroepsgeheim
       
      • Medisch beroepsgeheim: art. 458 Strafwetboek
      • Gedeeld beroepsgeheim
      • Uitzondering op het beroepsgeheim: melding aan Openbaar Ministerie (art. 458bis)
      • Casussen

       

      Doel: een betere kennis hebben van het begrip (medisch) beroepsgeheim en van de grenzen daarvan, weten onder welke voorwaarden aangifte bij het Openbaar Ministerie kan/moet worden gedaan
       
      Zorg voor slachtoffers met psychiatrische problematiek
       
      • Symptomen en voorgeschiedenis
      • Soorten psychiatrische problematieken
      • Interferentie met trauma
      • Specifieke kenmerken van de zorg
      • Doorverwijzing naar andere organisaties en naar het bestaande netwerk
      • Praktische tools

       

      Doel: Slachtoffers met deze problematieken kunnen herkennen, weten wat de gevolgen zijn voor de behandeling in het ZSG en naar welke diensten het ZSG hen kan doorverwijzen

    • Zorg voor minderjarige slachtoffers

      • Voorstelling model ZSG minderjarigen
      • Specifieke kenmerken van minderjarige slachtoffers (klacht/niet-klacht, strafrecht, rechten van de patiënt, niet-toepasselijkheid van verjaring)
      • Hulpmiddelen voor het omgaan met minderjarige slachtoffers (woordenschat, hoe het onderwerp te benaderen, enz.)


      Doel: eerste kennismaking met de zorg voor minderjarige slachtoffers door het ZSG en verwerven van de tools om hen adequaat op te vangen


      Eerste psychologische zorg voor minderjarige slachtoffers en hun steunfiguren
       
      Doel: Een eerste opvang en psychologische hulp kunnen bieden specifiek voor minderjarige slachtoffers en hun steunfiguren
    • Zorg voor kwetsbare groepen
       
      • Personen met migratieachtergrond
      • LGBTQI+
      • Mannen
      • Ouderen
      • Sekswerkers
      • Sociale dienst van het ziekenhuis en de interculturele bemiddelaars / tolken
         

      Doel: kwetsbare groepen kunnen identificeren, hen adequate zorg kunnen verlenen en naar specifieke diensten kunnen doorverwijzen

    • Zorg voor steunfiguren
       
      Doel: Passende bijstand kunnen verlenen aan degenen die slachtoffers van seksueel geweld begeleiden, zowel om hen zelf te helpen als om hen te steunen bij hun hulp aan slachtoffers
       
      Sociale kaart en doorverwijzing
       
      • Andere diensten voor slachtofferhulp, verenigingen, praatgroepen, enz. afhankelijk van de lokale context
      • Slachtoffers in een precaire situatie

       

      Doel: Verbetering van de kennis van de diensten waarnaar doorverwezen kan worden op lokaal niveau voor de nazorg en organisatie van een passende follow-up voor slachtoffers in precaire situaties (bv. tussenkomst van de sociale dienst van het ziekenhuis)
    • Zorg voor het zorgpersoneel
       
      • Impact van het werk op het personeel
      • Bijzondere aandacht voor begrippen ‘vicarious trauma’ en spiegelneuronen
      • Copingstrategieën
      • Praktische hulpmiddelen
      • Belang van supervisie en intervisie

       

      Doel: Strategieën verwerven om de impact van het ZSG op zichzelf als zorgverlener te beheren (coping, supervisie en intervisie)
    • De rol van de forensisch verpleegkundige en casemanager
       
      • Geschiedenis en doel van de functie
      • Centrale plaats voor het slachtoffer
      • Voorstelling handelingsplan

       

      Doel: Eerste inleiding tot de functies van de forensisch verpleegkundige en de casemanager, alsook tot het handelingsplan van de forensisch verpleegkundige, het belang ervan en eigen rol begrijpen
       
      Medische gevolgen van seksueel geweld
       
      Doel: De belangrijkste medische gevolgen van seksueel geweld voor slachtoffers kennen en die kunnen vaststellen
    • Medische zorg
       
      • Globale evaluatie van het slachtoffer
      • Eerste hulp
      • Stalen en behandelingen
      • Medische follow-up
      • Samenwerking met het hiv-referentiecentrum
      • Medisch attest

       

      Doel: De algemene toestand van het slachtoffer kunnen beoordelen en kunnen inschatten wanneer het nodig is een arts in te schakelen, eerste hulp kunnen verlenen, weten welke stalen moeten worden genomen en welke behandelingen in de acute fase aan slachtoffers moeten worden verstrekt, weten welke medische follow-up tijdens het casemanagement moet worden gegeven (medicatie, afspraken, enz.), met het hiv-referentiecentrum kunnen samenwerken, nadruk op het belang van het medisch attest

       

      Algemene principes van de medische en forensische zorg aan slachtoffers van SG
       

      • Slachtoffer steeds centraal
      • Autonomie, patiënt participatie en collaboratie

       

      Doel: Basisprincipes voor de zorg aan slachtoffers in het ZSG beheersen

    • Psychologische risicotaxatie

      • Omgaan met crisissituaties
      • Risicotaxatie-instrumenten
         
      Doel: Kunnen reageren op crisissituaties en de risicobeoordelingen in het ZSG-model kunnen gebruiken
       

      Het verhaal van het slachtoffer

      • Minderjarigen en meerderjarigen
      • Niet-suggestiviteit, neutraliteit
      • Actief luisteren
      • Casus

       

      Doel: Het belang van een niet-suggestieve, neutrale houding en actief luisteren bij het inwinnen van het verhaal van een slachtoffer, belang van spontaan verhaal
    • Forensisch onderzoek voor volwassen slachtoffers
       
      • Lichamelijke en genitale verwondingen
      • Beschrijving en interpretatie
      • Toxicologie
      • Maagdenvlies
      • Stalen
      • Aandachtspunten bij mensen met andere culturele achtergrond

       

      Doel: Een forensisch onderzoek van volwassen slachtoffers van seksueel geweld kunnen uitvoeren en weten hoe de verschillende aangetroffen letsels correct kunnen worden beschreven
    • Forensisch onderzoek voor minderjarige slachtoffers
       
      • Bijzonderheden minderjarigen
      • Bijzondere aandacht voor normale variaties (dermatologie)

       

      Doel: Forensisch onderzoek van minderjarige slachtoffers van seksueel geweld kunnen uitvoeren, met de nadruk op de specifieke kenmerken in vergelijking met volwassenen (stalen, soorten swabs, enz.)
    • Forensische foto's

       
      Doel: Forensische foto's kunnen maken met de apparatuur die beschikbaar is in het ZSG, zodat deze foto's kunnen worden gebruikt voor eventuele interpretatie door een forensisch arts in gerechtelijke procedures
    • De forensische roadmap
       
      • Geïnformeerd instemmen
         
      Indicator: Weten hoe u de forensische roadmap correct moet worden ingevuld met de nodige informatie voor een eventuele juridische procedure
       
      Gynaecologisch onderzoek
       
      • Gebruik van wattenstaafjes, specula enz.
      • Inclusief praktijkcases
         
      Indicator: Weten hoe een gynaecologisch onderzoek van een slachtoffer moet worden uitgevoerd met behulp van verschillende soorten wattenstaafjes, nadruk op oefenen
       
      Samenwerking met het DNA-laboratorium
       
      • Bewaring van staaltjes
      • Analyse van staaltjes
         
      Indicator: Beter inzicht krijgen in de rol van het DNA-laboratorium in de zorg voor het ZSG en het belang van correcte bewaring van staaltjes erkennen

    • Het ZSG en de rol van het parket
       

      • Het juridisch proces
        • Contactname
        • Referentiemagistraat
        • Vorderingen
        • Seponering
        • Onderzoeksrechter
        • …
      • Juridisch kader ZSG

       

       

      Doel: Beter inzicht in de rol van het parket binnen het ZSG en de onderlinge koppeling van de verschillende disciplines (forensisch verpleegkundige - parket)

      Justitiehuizen en de dienst Slachtofferonthaal
       

      • Presentatie Justitiehuis en dienst Slachtofferonthaal (DSO)
      • Rol en uitleg van de werking
      • Specifieke procedure ZSG

       

       

      Doel: Een beter inzicht krijgen in de werking van de Justitiehuizen en DSO en kunnen samenwerken in het kader van het ZSG

    • Het ZSG en de rol van de politie

      • Zedeninspecteurs
      • Samenwerking ZSG - politie
      • Verschillende soorten verhoor en gefilmd verhoor bij ZSG
      • Bewijsmateriaal: belang van forensische stalen

       

      Doel: Beter inzicht in de rol van de politie binnen het ZSG en de onderlinge koppeling van de verschillende disciplines (forensisch verpleegkundige - zedeninspecteur)
    • Case management
       
      • Belang van follow-up (secundaire victimisatie)
      • Opvolgen van afspraken
      • warme doorverwijzing

       

      Doel: Het casemanagement van slachtoffers kunnen opnemen en het belang daarvan inzien
       

      Slachtoffersvan niet-acuut seksueel geweld

      • Doorverwijzing naar andere diensten (CAW)
      • waarom

       

      Doel : Inzicht in het belang van de acute fase voor de zorg in het ZSG en weten waarheen doorverwijzen in niet-acute fase.

    • Samenwerking met verenigingen voor minderjarige slachtoffers

      • In het bijzonder : samenwerking met VK/SOS Enfants
      • Verduidelijking rol andere diensten SAJ/SPJ/OCJ

      Doel: Kunnen samenwerken met het Vertrouwenscentrum volgens de afspraken in het samenwerkingsakkoord en ieders rol en taken beter begrijpen.

      Uitwisseling praktijkervaringen
    • Functie van de psycholoog
       
      • Functieomschrijving
      • Algemene voorstelling handelingsplan

       

      Doel: Eerste inleiding tot de functie van de psycholoog en het handelingsplan van de psycholoog, diens belang en rol begrijpen

      Leren spreken over seksuele problemen binnen therapie
      • Erkennen dat je een slachtoffer bent
      • Seksueel geweld onder woorden leren brengen

       

      Doel: Seksueel geweld en slachtofferschap op de juiste manier kunnen bespreken in therapie

    • Psychologische zorg in het ZSG

      • Handelingsplan psycholoog
      • Psycho-educatie
      • Trauma
      • ...

       

      Indicator: Weten hoe in de acute fase psychologische zorg kan worden verleend aan meerderjarige slachtoffers volgens het ZSG-model
    • Inleiding tot de neurobiologie
       
      • Link naar psycho-educatie

       

      Doel: Beter begrip van de werking en het effect van psychologische zorg (psycho-educatie) op de hersenen

       
      Acute stress stoornis en post-traumatische stress stoornis
       
      • Vragenlijsten
      • Behandeling
      • Complex trauma te behandelen in de acute fase
      • Vanuit een psychologisch standpunt

       

      Doel : Symptomen van acute stress en posttraumatische stressstoornis herkennen aan de hand van vragenlijsten en kunnen behandelen
    • Risicogedrag
       
      • Zelfmoord
      • Verminking
      • Secundaire victimisatie
      • …

       

      Doel : Risicogedrag kunnen herkennen en weten hoe in te grijpen
       
      Psychologische zorg voor kwetsbare personen
      • Mannen
      • LGBTQI +
      • ...
         
      Doel : Een persoon in een kwetsbare situatie kunnen herkennen, weten hoe hij of zij adequaat kan worden opgevangen en doorverwijzen naar de juiste organisaties

    • Cognitieve gedragstherapie


      Doel: Kennis van de basisbeginselen van de cognitieve gedragstheorie en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld

       

      Systeem theoretische benadering

      • Bijzondere aandacht voor transgenerationeel trauma

       

      Doel: Kennis van de basisbeginselen van de systeemtheorie en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld

       

    • Inleiding tot EMDR
       
      • In het kader van het ZSG

       

      Doel: Kennis van de basisbeginselen van EMDR en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld
       
      3-fasen model
       
      • Bijzondere aandacht voor stabilisatechnieken
      • Tools

       

      Doel: Een beter begrip van mogelijke reacties na trauma en het beheersen van stabilisatietechnieken
    • Veerkracht
       
      Doel : Een beter begrip van het begrip veerkracht en de dynamiek ervan, en hoe die te versterken bij slachtoffers van seksueel geweld
       
      Netwerk en entourage van slachtoffers
       
      • Familiedynamiek bij huiselijk geweld
      • Giftige relaties
      • Zorg dragen voor steunfiguren
         

      Doel: Beter begrip van de dynamiek in de omgeving van het slachtoffer en de zorg voor het slachtoffer samen met haar netwerk

    • Seksueel leven na seksueel geweld
       
      Doel: Weten welke gevolgen seksueel geweld op middellange en lange termijn heeft op het seksuele leven en weten hoe het slachtoffer op zijn weg kan worden bijgestaan
       

      Doorverwijzing voor behandeling op lange termijn

      • Warme doorverwijzing
      • Afstand nemen

       

      Doel :  Slachtoffers op passende wijze kunnen doorverwijzen voor follow-up op lange termijn na het ZSG en weten hoe een stap terug kan worden gezet in de zorgrelatie