Opleidingen voor de personeelsleden van de zorgcentra na seksueel geweld

In november 2017 werd in België het project ZSG gelanceerd. In een ZSG, dat zich fysiek nabij de spoedafdeling in een ziekenhuis bevindt, kunnen slachtoffers van seksueel geweld alle mogelijke bijstand krijgen op één plaats. Het personeel, bestaande uit forensisch verpleegkundigen en psychologen, is specifiek opgeleid voor het verlenen van medische, forensische en psychologische hulp aan slachtoffers van seksueel geweld. Zij worden daarbij ondersteund door specialisten, zoals spoedartsen, gynaecologen, urologen, pediaters, geriaters en psychiaters. Indien het slachtoffer dit wenst, kunnen ze op het ZSG eveneens klacht indienen bij een speciaal daarvoor opgeleide zedeninspecteur van de politie. De ZSG zijn 24/7 bereikbaar en het slachtoffer staat er centraal. 

Momenteel zijn er drie ZSG, één in Luik (CHU de Liège), Gent (UZ Gent) en Brussel (UMC Sint-Pieter).

Met het oog op de bestendiging van de bestaande ZSG en de opstart van de nieuwe ZSG, worden er specifiek voor het zorgpersoneel opleidingen georganiseerd.  Op deze website kan u meer informatie vinden over deze opleidingen.

Modules van de opleiding

    • Introductie

      • Introductie van de basisopleiding: doel, doelgroep, programma…
      • Praktische details
      • Introductie van de deelnemers (rondetafel)
         

      De Zorgcentra na Seksueel Geweld

      • Historiek (Conventie van Istanbul, proefproject, wetenschappelijke studie, nationale uitrol)
      • Eerste benadering ZSG-model:
        • De opmaak (werkgroepen) ;
        • Kernprincipes (multidisciplinariteit, partnerschappen, slachtoffer centraal, holistische zorg, “huis”, gratis...);
        • De nieuwe functies (forensisch verpleegkundige, leidinggevende ZSG-afdeling, arts-medisch verantwoordelijke, zedeninspecteur) en de rol van elkeen binnen het model.
        • Het traject van het slachtoffer binnen het ZSG (flowcharts)

       

      Doel: eerste benadering van het ZSG, de constructie ervan, het ZSG-model

       

      Sexuologie en seksueel geweld

      • Taboes
      • Praten over seksualiteit, kennis van het lichaam
      • Comfortabel zijn met het thema
      • Rollenspelen

       

      Doel: het onderwerp seksualiteit beter begrijpen en er zich comfortabeler bij voelen

       

       

    • Seksueel geweld

      • Definities
      • Prevalentie (inclusief dark number en kwetsbare personen)
      • Mythes over verkrachting en seksueel geweld
      • Enkele verklarende theorieën (dynamiek van geweld, onthulling...)

       

      Doel: Eerste benadering van het onderwerp seksueel geweld, om meer te weten te komen over de cijfers, de theorieën en de onderliggende dynamiek

       

      Psychologische gevolgen seksueel geweld

      • Trauma's
      • Acute stress en posttraumatische stressstoornis
      • Dissociatie en stabilisatie
      • Kwetsbare personen
      • Casestudies

       

      Doel: de eerste psychologische reacties van slachtoffers van seksueel geweld leren kennen en er passend op leren reageren

    • Psychologische gevolgen seksueel geweld: zelfmoord

      • Duidelijk kader voor het reageren op suïcidaal gedrag (face-to-face of per telefoon, e-mail)
      • Praktijk en concrete tools

       

      Doel: de tekenen van suïcidale gedachten kunnen herkennen en op passende wijze reageren op slachtoffers die suïcidale gedachten hebben als gevolg van seksueel geweld.

       

      Zorg voor slachtoffers met psychiatrische problematiek

      • symptomen en voorgeschiedenis
      • Soorten psychiatrische problematieken
      • Interferentie met trauma
      • Specifieke kenmerken van de zorg
      • Doorverwijzing naar andere organisaties en naar het bestaande netwerk
      • Praktische tools

       

      Doel: Slachtoffers met deze problematieken kunnen herkennen, weten wat de gevolgen zijn voor de behandeling in het ZSG en naar welke diensten het ZSG hen kan doorverwijzen

       

       

    • De eerste psychologische hulp

      • 5 principes
      • Een psychologisch kader bieden om gevoelige kwesties aan te pakken (sekuseel geweld, seksualiteit)
      • Mogelijke ondersteuning van de psycholoog aan de forensisch verpleegkundige
      • Veiligheidsplan
      • Beoordeling van het risico op geweld (tegen anderen/zichzelf)
      • Voor slachtoffers en steunfiguren
      • Casestudies

       

      Doel: De eerste psychologische hulp kunnen aanbieden (volgens het ZSG-model) aan slachtoffers en steunfiguren die zich bij een ZSG melden

       

       

       

       

       

       

    •  

      Seksueel geweld en drugs, alcohol, intoxicatie

      • Opsporing
      • Prevalentie
      • Gevolgen
      • Impact op de zorg
      • Bijzondere aandacht voor Black-out
      • Druglijn voorstellen (?)
         

      Doel: De verschillende problemen van intoxicatie bij een slachtoffer kunnen opsporen, de mogelijke gevolgen kennen en weten welke impact dit kan hebben voor de zorg binnen het ZSG

       

      Zorg voor slachtoffers met mentale beperking

      • Symptomen en geschiedenis van het slachtoffer
      • Specifieke kenmerken van de zorg
      • Doorverwijzing naar andere organisaties
      • Bescherming slachtoffer
      • Houding en mogelijke reacties (praktijk)

       

      Doel: Slachtoffers met een mentale beperking kunnen herkennen, weten wat de impact is op de behandeling in het ZSG en naar welke diensten het ZSG hen kan doorverwijzen

    • Inleiding tot het gerechtelijk systeem en het strafrecht

      • Voorstellen van het Belgisch rechtssysteem (gerechtelijke organisatie, (onderzoeks)rechter, openbaar ministerie, hoven en rechtbanken,…)
      • Inleiding tot het strafrecht
      • Commissie en Bureau juridische bijstand

       

      Doel: Een betere kennis verwerven van de basisbegrippen van het gerechtelijk systeem, de instituties en het strafrecht

       

      Seksueel geweld in relatie tot het strafrecht in het algemeen

      • Wettelijke definities (aanranding van de eerbaarheid, verkrachting)
      • Begrip toestemming
      • Klacht (procedure bij politie, openbaar ministerie...)
      • Verjaring (vooral voor minderjarige slachtoffers)
      • Onderzoek aan het lichaam
      • Rol van politie en parket

       

      Doel: Een betere kennis verwerven van de basisbegrippen van het strafrecht met betrekking tot het thema seksueel geweld in de acute fase

       

       

       

       

       

    • Beroepsgeheim

      • Medisch beroepsgeheim: art. 458 Strafwetboek
      • Gedeeld beroepsgeheim
      • Uitzondering op het beroepsgeheim: melding aan Openbaar Ministerie (art. 458bis)
      • Casussen

       

      Doel: een betere kennis hebben van het begrip (medisch) beroepsgeheim en van de grenzen daarvan, weten onder welke voorwaarden aangifte bij het Openbaar Ministerie kan/moet worden gedaan

       

      Communicatietechnieken

      • Zorgzame, assertieve en niet gewelddadige communicatie

       

      Doel: zich comfortabel voelen om te communiceren, ook in crisissituaties

       

      Partnergeweld

      • Dynamiek
      • Verschil tussen conflict, echtelijke dominantie en geweld
      • Doorverwijzing naar andere diensten (FJC)

       

      Doel: een betere kennis hebben over de bijzonderheden van geweld tussen partners en de diensten die deze slachtoffers kunnen opvangen

    • Zorg voor minderjarige slachtoffers

      • Voorstelling model ZSG minderjarigen
      • Specifieke kenmerken van minderjarige slachtoffers (klacht/niet-klacht, strafrecht, rechten van de patiënt, niet-toepasselijkheid van verjaring)
      • Hulpmiddelen voor het omgaan met minderjarige slachtoffers (woordenschat, hoe het onderwerp te benaderen, enz.)
      • Deontologie

       

      Doel: eerste kennismaking met de zorg voor minderjarige slachtoffers door het ZSG en verwerven van de tools om hen adequaat op te vangen
       

      Eerste psychologische zorg voor minderjarige slachtoffers en hun steunfiguren

       

      Doel: Een eerste opvang en psychologische hulp kunnen bieden specifiek voor minderjarige slachtoffers en hun steunfiguren
       

      Sociale kaart

      • Andere diensten voor slachtofferhulp, verenigingen, praatgroepen, enz. afhankelijk van de lokale context
      • Slachtoffers in een precaire situatie

       

      Doel: Verbetering van de kennis van de diensten waarnaar doorverwezen kan worden op lokaal niveau voor de nazorg en organisatie van een passende follow-up voor slachtoffers in precaire situaties (bv. tussenkomst van de sociale dienst van het ziekenhuis)

       

    • Zorg voor specifieke doelgroepen

      • Personen met migratieachtergrond en personen met een precaire of illegale verblijfsstatus (2h00)
      • LGBTQI+ (2h00)
      • Mannen (2h00)
      • Sociale dienst van het ziekenhuis en de interculturele bemiddelaars/ tolken (1h00)

       

      Doel: bepaalde specifieke doelgroepen kunnen identificeren, hen adequate zorg kunnen verlenen en naar specifieke diensten kunnen doorverwijzen

    • Zorg voor specifieke doelgroepen (vervolg)

      • Ouderen (2h00)
      • Sekswerkers (2h00)

       

      Zorg voor steunfiguren

       

      Doel: Passende bijstand kunnen verlenen aan degenen die slachtoffers van seksueel geweld begeleiden, zowel om hen zelf te helpen als om hen te steunen bij hun hulp aan slachtoffers

    • Zorg voor de zorgenden

      • Impact van het werk op het personeel
      • Bijzondere aandacht voor begrippen ‘vicarious trauma’ en spiegelneuronen
      • Copingstrategieën
      • Tools
      • Belang van supervisie en intervisie

       

      Doel: Strategieën verwerven om de impact van het ZSG op zichzelf als zorgverlener te beheren (coping, supervisie en intervisie)

    • Rol van de forensisch verpleegkundige en casemanager

      • Geschiedenis en doel van de functie
      • Centrale plaats voor het slachtoffer
      • Voorstelling handelingsplan

       

      Doel: Eerste inleiding tot de functies van de forensisch verpleegkundige en de casemanager, alsook tot het handelingsplan van de forensisch verpleegkundige, het belang ervan en eigen rol begrijpen
       

      Medische gevolgen seksueel geweld

       

      Doel: de belangrijkste medische gevolgen van seksueel geweld voor slachtoffers kennen en die kunnen vaststellen

    • Medische zorg

      - Globale evaluatie van het slachtoffer

      - Eerste hulp

      - Stalen en behandelingen

      - Medische follow-up

      - Samenwerking met het hiv-referentiecentrum

      - Medisch attest

       

      Doel: de algemene toestand van het slachtoffer kunnen beoordelen en kunnen inschatten wanneer het nodig is een arts in te schakelen, eerste hulp kunnen verlenen, weten welke stalen moeten worden genomen en welke behandelingen in de acute fase aan slachtoffers moeten worden verstrekt, weten welke medische follow-up tijdens het casemanagement moet worden gegeven (medicatie, afspraken, enz.), met het hiv-referentiecentrum kunnen samenwerken, nadruk op het belang van het medisch attest
       

      Algemene principes van de medische en forensische zorg aan slachtoffers van SG

      • Slachtoffer steeds centraal
      • Autonomie, patiënt participatie en collaboratie

       

      Doel: basisprincipes voor de zorg aan meerderjarige slachtoffers in het ZSG beheersen

    • Psychologische risicotaxatie

      • Omgaan met crisissituaties
      • Risicotaxatie-instrumenten

       

      Doel: kunnen reageren op crisissituaties en de risicobeoordelingen in het ZSG-model kunnen gebruiken
       

      Het verhaal van het slachtoffer

      • Minderjarigen en meerderjarigen
      • Niet-suggestiviteit, neutraliteit
      • Actief luisteren
      • Casus

       

      Doel: Het belang van een niet-suggestieve, neutrale houding en actief luisteren bij het inwinnen van het verhaal van een slachtoffer, belang van spontaan verhaal

    • Forensisch onderzoek voor volwassen slachtoffers

      • Lichamelijke en genitale verwondingen
      • Beschrijving en interpretatie
      • Toxicologie
      • Stalen
      • Aandachtspunten bij mensen met andere culturele achtergrond

       

      Doel: een forensisch onderzoek van volwassen slachtoffers van seksueel geweld kunnen uitvoeren en weten hoe de verschillende aangetroffen letsels correct kunnen worden beschreven

    • Forensisch onderzoek minderjarige slachtoffers

      • Bijzonderheden minderjarigen
      • Bijzondere aandacht voor
        • Maagdenvlies
        • normale variaties (dermatologie)

       

      Doel: forensisch onderzoek van minderjarige slachtoffers van seksueel geweld kunnen uitvoeren, met de nadruk op de specifieke kenmerken in vergelijking met volwassenen (stalen, soorten swabs, enz.)

    • Duiding forensisch stappenplan

      • Informed consent

       

      Doel: het forensisch stappenplan correct kunnen invullen met de nodige informatie voor een eventuele gerechtelijke procedure
       

      Het gynaecologisch onderzoek

      • Gebruik van swabs, speculum, enz.
      • Casussen

       

      Doel: een gynaecologisch onderzoek van een slachtoffer kunnen uitvoeren door gebruik te maken van verschillende soorten swabs, met de nadruk op de praktijk
       

      Samenwerking met DNA-labo

      • Correct bewaren van DNA-stalen en kledij
      • Analyse van DNA-stalen

       

      Doel: een beter inzicht krijgen in de rol van het DNA-laboratorium binnen het ZSG en het belang herkennen van een goede opslag van de stalen

       

    • Forensische foto’s

       

      Doel: Forensische foto's kunnen maken met de apparatuur die beschikbaar is in het ZSG, zodat deze foto's kunnen worden gebruikt voor eventuele interpretatie door een forensisch arts in gerechtelijke procedures

    • Het ZSG en de rol van het parket

      • Het juridisch proces
        • Contactname
        • Referentiemagistraat
        • Vorderingen
        • Seponering
        • Onderzoeksrechter
        • …
      • Juridisch kader ZSG

       

      Doel: beter inzicht in de rol van het parket binnen het ZSG en de onderlinge koppeling van de verschillende disciplines (forensisch verpleegkundige - parket)
       

      De dienst Slachtofferonthaal van de Justitiehuizen

      • Presentatie dienst Slachtofferonthaal (DSO)
      • Rol en uitleg van de werking
      • Specifieke procedure ZSG

       

      Doel: een beter inzicht krijgen in de werking van de Justitiehuizen en DSO en kunnen samenwerken in het kader van het ZSG

    • Het ZSG en de rol van de politie

      • Zedeninspecteurs
      • Samenwerking ZSG - politie
      • Verschillende soorten verhoor en gefilmd verhoor bij ZSG
      • Bewijsmateriaal: belang van forensische stalen

       

      Doel: beter inzicht in de rol van de politie binnen het ZSG en de onderlinge koppeling van de verschillende disciplines (forensisch verpleegkundige - zedeninspecteur)

    • Casemanagement

      • Belang van follow-up (secundaire victimisatie)
      • Opvolgen van afspraken
      • warme doorverwijzing

       

      Doel: Het casemanagement van slachtoffers kunnen opnemen en het belang daarvan inzien
       

      Slachtoffers van niet-acuut seksueel geweld

      • Doorverwijzing naar andere diensten voor nazorg
      • Presentatie diensten slachtofferhulp en hun onderlinge verschillen (DSO, dienst slachtofferbejegening van de politie, dienst slachtofferhulp van de CAW’s,…) + juridische eerste en tweedelijnsbijstand (CJB en BJB)
      • waarom

       

      Doel : inzicht in het belang van de acute fase voor de zorg in het ZSG en weten waarheen doorverwijzen in niet-acute fase

    • Samenwerking met verenigingen voor minderjarige slachtoffers

      • In het bijzonder : samenwerking met VK/SOS Enfants
      • Verduidelijking rol andere diensten SAJ/SPJ/OCJ

       

      Doel: kunnen samenwerken met het Vertrouwenscentrum volgens de afspraken in het samenwerkingsakkoord en ieders rol en taken beter begrijpen.

       

      Uitwisseling praktijkervaringen

    • Functie van de psycholoog

      • Functieomschrijving
      • Algemene voorstelling handelingsplan

       

      Doel: Eerste inleiding tot de functie van de psycholoog en het handelingsplan van de psycholoog, diens belang en rol begrijpen
       

      Introductie tot EMDR

      • In het kader van het ZSG

       

      Doel: kennis van de basisbeginselen van EMDR en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld

    • Psychologische zorg in het ZSG

      • Handelingsplan psycholoog
      • Psycho-educatie
      • Trauma
      • ...

       

      Doel: weten hoe in de acute fase psychologische zorg kan worden verleend aan meerderjarige slachtoffers volgens het ZSG-model

    • Leren spreken over seksuele problemen binnen therapie

      •  Erkennen dat je slachtoffer bent geworden
      • Seksueel geweld onder woorden leren brengen

       

      Doel: seksueel geweld en slachtofferschap op de juiste manier kunnen bespreken in therapie

       

      3-fasen model

      • Bijzondere aandacht voor stabilisatechnieken
      • Tools

       

      Doel : een beter begrip van mogelijke reacties na trauma en het beheersen van stabilisatietechnieken

    • Inleiding tot de neurobiologie

      • Link naar psycho-educatie

       

      Doel: Beter begrip van de werking en het effect van psychologische zorg (psycho-educatie) op de hersenen

       

      Acute stress-stoornis en post-traumatisch stress stoornis

      • Vragenlijsten
      • Behandeling
      • Complex trauma te behandelen in de acute fase
      • Vanuit een psychologisch standpunt

       

      Doel : symptomen van acute stress en posttraumatische stressstoornis herkennen aan de hand van vragenlijsten en kunnen behandelen

    • Risicogedrag

      • Zelfmoord
      • Verminking
      • Secundaire victimisatie
      • …

       

      Doel : risicogedrag kunnen herkennen en weten hoe in te grijpen
       

       

       

    • Cognitieve gedragstherapie

       

      Doel: kennis van de basisbeginselen van de cognitieve gedragstheorie en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld
       

      Systheemtheoretische benadering

      • Bijzondere aandacht voor transgenerationeel trauma

       

      Doel: kennis van de basisbeginselen van de systeemtheorie en van het nut ervan bij de nazorg van seksueel geweld

    • Veerkracht

       

      Doel : een beter begrip van het begrip veerkracht en de dynamiek ervan, en hoe die te versterken bij slachtoffers van seksueel geweld
       

      Netwerk en entourage van slachtoffers

      - Giftige relaties

      - Zorg dragen voor steunfiguren
       

      Doel: beter begrip van de dynamiek in de omgeving van het slachtoffer en de zorg voor het slachtoffer samen met haar netwerk

    • Het seksueel leven na seksueel geweld

       

      Doel: weten welke gevolgen seksueel geweld op middellange en lange termijn heeft op het seksuele leven en weten hoe het slachtoffer op zijn weg kan worden bijgestaan
       

      Doorverwijzing voor behandeling op lange termijn

      • Warme doorverwijzing
      • Afstand nemen

       

      Doel :  Slachtoffers op passende wijze kunnen doorverwijzen voor follow-up op lange termijn na het ZSG en weten hoe een stap terug kan worden gezet in de zorgrelatie